Morele oordeelsvorming begint met intuïtie. Marije Stegenga, trainer bij Reliëf, las het boek Morele Intuïtie, Bedrijfsethiek met hoofd én hart van Jochanan Eynikel. Het boek roept ons op het knagende gevoel serieus te nemen, bij ons zelf en bij anderen.
Recensie
Morele dilemma’s lijken vaak rationeel oplosbaar, maar wie goed kijkt – of beter gezegd: goed voelt – weet dat morele oordeelsvorming begint met intuïtie.
Nog vóór we argumenten formuleren, ervaren we iets: een knagend gevoel, een spontane reactie, een innerlijk weten. In de praktijk van de zorg zie ik dit voortdurend. Morele vragen worden niet bedacht, ze worden vooral beleefd.
In Morele Intuïtie laat Jochanan Eynikel overtuigend zien dat moreel denken niet losstaat van wie we zijn, wat we voelen en in welke context we opereren. Onze eerste morele reacties zijn meestal intuïtief van aard. Pas daarna proberen we die intuïties te onderbouwen met rationele argumenten.
Een belangrijk punt dat Eynikel onderstreept, is het belang van bedrijfswaarden, als leidraad in de praktijk. Het gaat er vooral om wat je doet. Hij laat zien hoe essentieel het is om waarden zichtbaar, concreet en voelbaar te maken in de dagelijkse keuzes van een organisatie.
Het boek leest prettig en zit vol herkenbare voorbeelden. Naast de praktijkvoorbeelden biedt het boek ook stevige theorie, helder uitgelegd. Denk aan filosofische inzichten over moraal vanuit Hume en Haidt, maar ook aan Daniel Kahnemans ideeën over snel (intuïtief) en traag (analytisch) denken. Wat ik waardeer is dat Eynikel theorie en praktijk voortdurend met elkaar verbindt. Aan het eind van elk hoofdstuk volgt een kort praktijkgesprek dat de inzichten tastbaar maakt.
Wat me bijzonder raakte, was zo’n praktijkgesprek waarin Eynikel in gesprek gaat met een ondernemer die morele dilemma’s ervaart in zijn bedrijf. Het viel Eynikel op dat de ondernemer vooral emoties en intuïties serieus nam als het zijn eigen gevoel betrof. Als anderen morele bezwaren inbrachten, bleef hij vooral rationeel en leek hij die emoties eerder te willen wegredeneren. Die dynamiek zie ik soms ook in zorgorganisaties tussen verschillende professionals en functionarissen in de organisatie. Wanneer iemand wordt geconfronteerd met een moreel dilemma raakt dat aan diens morele intuïtie dat zich in eerste instantie uit als een gevoel. Maar we zijn geneigd om op deze intuïtieve of emotionele ervaringen van de ander te reageren vanuit rationaliteit. Dat verschil kan tot spanning leiden. Eynikel helpt om daar met meer begrip en nuance naar te kijken.
Morele Intuïtie is een boek dat ik van harte aanbeveel aan iedereen die werkt met mensen die morele beslissingen moeten nemen – of die ze zelf neemt. Morele oordeelsvorming begint niet in je hoofd, maar in je hart.
Door: Marije Stegenga, trainer
